Yol Kenarı Mescitleri Üzerine (yine)

Bu blogda  Marmara’yı Batı Anadolu’ya bağlayan yoğun trafikli  İstanbul-Bursa-Manisa- İzmir karayolu üzerindeki (özellikle Susurluk – Akhisar arasında)  dikkat çekici bir yapı ögesi, yol kenarı mescitlerinden arada bahsediyorum. [1]

 

 

Kıyısına yüzlerce konaklama tesisi ilişmiş ve kıyasıya pazar rekabeti yaşanan  yaklaşık dört yüz elli kilometrelik bu bant üzerinde benzerlerinin  önünde olmak  için her türden  yöntem deneniyor. Söz konusu  “benzinlik” savaşları kapsamında servis alanı fonksiyonlarının çeşitlendirilmesine yönelik (gibi) görünen bu dürtünün herhalde Türkiye’nin son on küsur yılı ile de yakın bir ilişkisi var.
 

 

Mevcut konaklama grubunun parçası olarak inşa edildikten sonra  yenilenip onarılmayan ve “tesisler” gözden düşüp terk edildiklerinde de, doğal olarak işlevsiz hale gelen, çoğu ucuz ve kötü malzemeli bu yapılar kısa sürede yıpranarak yok oluyor. Mevcut derbederliği hızlandıracak bir gelişme de mevcut güzergahtaki yoğunluğu azaltacak,  yapımı süren Körfez geçişi ile bağlantılı yeni İstanbul – İzmir otoyolu. Mevcut Bursa çevre yoluna bağlanarak Karacabey ayrımı kavşağından aşağı ve Susurluk'un kuzeyinden geçerek Balıkesir’e ulaşacak yol büyük ihtimalle bütün o muazzam "kilo ile köfte" mabetlerinin filan çanına ot tıkayacak.

…

Saruhanlı - Manisa Civarı | Eylül 2009



Klasik cami formunu oluşturan biçimsel özelliklerin dikkatli biçimde gözlenip, "Minyatürleştirme"  hedefi ile tek kubbeli  cami olarak tasarlanan,  Klasik Dönem Osmanlı Cami mimarisine ait temel ögelerin, mekan bileşenlerinin titizlikle tekrarlandığı;  son cemaat yeri, mukarnaslar ve iddialı alemler ile  hiç bir şeyin atlanmadığı veya form arayışlarına gidilenler olduğu gibi, son derece ilkel, “spartan” örneklerde mevcut. Maalesef çoğunluğu yapanın/yaptıranın bilgisi, görgüsü ve imkanları  dahilinde ortaya çıkan acıklı örnekler oluşturuyor. Camilerin simgesel özelliklerinin liberal kullanımı epey yaygın.



Darıca |
Nisan 2014
Ağırlık Kulesi Yorum
 



Çekmeköy |
Kasım 2014
Ağırlık Kulesi Yorum

Yapıyı tasarlayan – veya büyük ihtimalle yerinde yapım kararlarını veren, inşa eden kişi -  bu özellikleri çoğu zaman “kafasına göre” düzenlemekte  sakınca görmüyor. Örneğin klasik dönem camilerinde kullanılan (kullanılmak zorunda olan) ağırlık kulesi  genel olarak cami/mescit yapanların kelimenin tam anlamıyla "figür gösterdiği" ögelerden biri. Kubbe veya kubbeye benzeyen nesneler için betonarme kullanıldığına tümüyle gereksiz kalan bu eleman çoğunlukla yapının zenginliğine katkıda bulunan ufak minareler biçiminde “bezemeler” olarak işlev kazanıyor.

Pamukova | Nisan 2016

Susurluk – Akhisar arasındaki örneklerin yanı sıra, biraz daha içerideki Sakarya –Bilecik yolu üzerindeki, ağırlık kulelerinin bezemenin ötesine geçip, işlev kazandırılarak kullanıldığı bir mescitte dört minareli selatin camilerine de “gönderme” yapılıyor.  Bir parça doğuda, Göynük Geyve arasındaki fazla işlek olmayan yol üzerinde ise ağırlık kulesinden evrilen motifin benzer şekilde kullanıldığını görüyoruz. 

 

Geyve-Taraklı Arası |Nisan 2016

Burada “büz boru” olarak tabir edilen, faydalı boru boyu 1,50 mt ve 50 mm cidarlı beton künklerle oluşturulmuş minareler yol cephesinin köşelerinde birer adet olarak yerini bulmuş. Fazla işlek olmayan, nispeten arka yollar üzerinde inşa edilmiş mescitler genellikle bir konaklama tesisi içinde değil. Aşağıdaki son örnek gibi bireysel girişimler.

Pamukova | Nisan 2016

 Yine aynı yola dönelim: Pamukova yakınlarında bir fabrika alanında yapılmış çok özenli başka bir örnek taş kaplama minaresi ve genişçe çatısı ile dikkat çekici. Üretim tesisine ilişik muhtemelen yönetim binası olan yapının mimarine bakılınca,  yaptıranın muhtelif mimarlık akımlarına epey ilgi duyduğu anlaşılıyor. Yan cepheleri bir çalım Beylerbeyi Sarayını andırırken, giriş cephesinin neoklasik alınlığı için de  İstanbul Arkeoloji Müzeleri ana bina girişinden istifade edilmiş gibi. Ama tabii esas konumuz yol kenarı mescitleri.

 

Hemen ileride  ise  gereksiz unsurların tümüyle atılıp, sadece minarenin kullanıldığı, minimalist bir örnek var.İbadet alanına nedense lüzum görülmemiş, nedense minareyi yeterli bulmuşlar. Minare de üç temel unsura indirgenmiş: Gövde, şerefe ve külah. Denizaltılardan atılan balistik füzeleri andırır biçimde renklendirilmiş (fark edilir olma şeyi) köşeli gövdeye oturan silindirik form  işe kendi içinde bir "gerginlik" katıyor. Gerçekten nerede namaz kılındığını anlayamadım.

  

Pamukova | Nisan 2016

Bazen  mescidin “banisi” temel mimari elemanları elinin altında kolayca bulunan malzemelerle öyle yaratıcı biçimlerde yeniden kurguluyor ki, etkilenmemek mümkün değil (bence künk kullanılarak yapılan ağırlık kulesi/minare örneği de aynı nitelikte). Bu tür cambazlıklar genellikle yoldan geçenin dikkatini çekebilecek dikey bir öge oluşu nedeniyle minarede uygulanıyor. Mezar taşlarındaki kavuklardan meslek tahmini gibi, minareden  baninin ilgi alanlarını, uzmanlığını tespit imkanı mevcut.

 

Pirelli Efendi Mescidi / Taraklı

Taraklı | Nisan 2016

Taraklı civarındaki bu mescidin kullanılmayan, eski bir telgraf direğinden yapılmış dış minaresindeki şerefe için muhtelif boy ve evsafta taşıt lastiği (bir adet otomobil, bir adet başka bir motorlu nakil vasıtası bir adet kamyon ve iki traktör olmak üzere toplam beş adet) kullanılıyor. “trafik kukası” denen plastik koni ise minarenin külahını tamamlıyor(*) ayrıca alemlerin unutulmadığına dikkat. Muhtemelen yapı ile birlikte inşa edilmiş minarede ise, daha önceki örnekte olduğu gibi beton künk kullanılmış. Yapan ilkini yetersiz ve yoldan geçenlerin dikkatini çekmeyecek ölçüde mütevazi bulmuş olmalı (yeninin gövdesi ve lastikler ayrıca boyanmış). Kubbede ise, yine yörede yaygın olarak kullanılan iki renk, kırmızı-yeşil, karpuzu andıran renkleri ile  dilimli dizi var. Çatı izolasyonunda kullanılan granüllü membran bir malzeme ile kaplanarak yapılan bu tarz kubbenin çok büyük bir örneği Hendek - Düzce arasında  otoyoldan görülebiliyor.

Devam edeceğim.

 

BvP,
Fotoğraflar: BvP

……………..

(*) Yerinde görememiş olduğum bu detayı fotoğrafta fark ederek uyaran Leylak Dalı’na teşekkür ederim.

[1]
Yol Kenarı Mescitleri I
Yol Kenarı Mescitleri II