Neiman Marcus; Burgonya’dan Hoston’a

Neiman Marcus | Hellmut Obata Kassabaum | 1969 Houston, TX. | Nisan 2014

Uzak ve alakasız yerlere yapılan gezilerin bir avantajı da normalde görülemeyecek ıvır zıvırı görebilme şansı sağlaması. Yoksa nereden görecektik Houston’un anlamsız bir banliyösündeki o çok meşhur Neiman Marcus binasını…  Bu garip kentte geçireceğimiz bir buçuk gün içerisinde Miki’yi yapının çok yakınında  - hatta içinde - bir otelde kalmaya ikna etmem zor olmadı. Çünkü  Nieman “Galleria” adı ile maruf, Teksas eyaletinin en büyük, Kuzey Amerika’nın ise sekizinci büyük (dalga geçmeyelim, Amerika gibi yerde "sekizinci büyük" bi şeyden bahsediyoruz) alışveriş vahasının içinde yer alıyor. Yani hepimiz için bir şeyler var işin içinde.

Mimarlık tarihi açısından önemi çok alakasız bir coğrafyada,  çok alakasız fonksiyonda bir yapının biçiminden üretilmiş olmasında yatıyor. Le Corbusier  adlı mimarın Fransa, Burgonya’daki La Tourette Manastırından bahsediyorum. Boston’daki Belediye Binası (Kallman, McKinnel, Knowles;1963),  New Haven’daki Yale Üniversitesi Mimarlık Fakültesi (Paul Rudolph; 1962-1963) Cornell'deki Ev Ekonomisi Binası (Ulrich Franzen; 1963-1968) [1] tüm bu ağırbaşlı, kelli felli  brütalist binaların atası bu görkemli manastır. Bizim Hellmut, Obata, Kassabaum isimli mimarlara  da geleneği 1969’da Houston’un dış mahallelerinde yer alan bu lüks  mağazada yaşatmak düşmüş.

Yapı bu – ve belki de bir parça  talihsiz – ününü Robert Venturi’nin Las Vegas’ın öğrettikleri [2] kitabındaki kısa bölüme borçlu. Venturi benzerliğe dikkati çekerek;  “klasik bir başyapıtın, değişik yerlerde farklı kullanımlar için tıpkılarının inşa edilmesini eleştirmiyoruz” dese de “Park yeri okyanusu ortasında o ilerici soyluluğun yalın bir simgesi” olarak niteleyip, hafifçe dalgasını geçiyor (s:142).

Neiman Marcus | Hellmut Obata Kassabaum | 1969 Houston, TX. |Nisan 2014
"Park Yeri Okyanusu"ndan...

Ondan çok daha görgüsüz ve cahil olmakla birlikte, küçücük aklımla maalesef bu görüşü paylaşamıyorum. Kitabın yazıldığı tarihten bu yana (1972) sonsuz sayıda üretilmiş,  Türkiye’de bile 60’lardan sonra uzunca bir dönem Kamu Mimarisi için neredeyse bir şablon olmuş bu biçim tekrarının en  rezilane örneklerini görmüş biri olarak,  bence güzel bir yapı. La Tourette’e gönderme varsa bile, düpedüz taklit eden diğer örneklerle kıyaslandığında - ki Boston Belediye Binası belki de en net örnek -  çok net bir kütle  etrafında oluşturulmuş ağırbaşlı ve hazımlı bir form olarak muhtemelen daha iyi bir yorum. Fotoğraflarda insanlar ve ağaçlarla filan, perspektif çizim etkisi uyandıracak kadar özenli ve muhtemelen yakın zamanda yenilendiği  için pırıl pırıl. Müşteri dışında herkes bilir o fiyakalı çizimlerin inşa edilenle zerre kadar ilişkili olmadığını/olamayacağını. Bu öyle değil işte. 

Yapının çok yakınında (otelde kaldığımız otelin balkonundan görünüyordu) geçirdiğimiz bir buçuk gün boyunca  yavşak ceket satıcısı oğlanlar ve insanın üstüne parfüm püskürtmek için yanıp tutuşan kötü makyajlı karılar moralimi bozmasın, ağzımdaki güzel his kaybolmasın diye içine girmedim. Böyle yapılar söz konusu olunca aynı yöntemi size de tavsiye derim. 

Neiman Marcus | Hellmut Obata Kassabaum | 1969 Houston, TX. | Nisan 2014

Bazı yapılara inşa edildikleri dönemin hakim bakış açıları ile değil de,  daha uzak bir noktadan  bakıldığında farklı ve daha doğru sonuçlara varılabilir gibi geliyor ne zamandır.

Doğal olarak bu yapı ve eklemlendiği alışveriş merkezi epey eğlenceli ve acımasız  başka eleştirilere de konu olmuş [3]. Upuzun ve faklı tarihlerde üretilmiş yapıların bitiştirilmesi ile oluşturulan Galleria tüm bir bloğu kaplayan gerçek bir dev. Devin en ucunda da Macy’s var. O da seksenlerin post modern fırtınasında üfürülmüş, cephesi İtalyan palazzo’larını (Palazzo Strozzi'nin girişini düşünün, zaten her b.k bundan çıkıyor) andıran başka bir katlı mağaza. Maalesef seyahat boyunca süren hastalığın sersemliği neticesinde fotoğrafını çekemedim. Ama çok önemli değil. İşin özü, alışverişe La Tourette’den başlayıp, İtalyan Rönesansının On dokuzuncu yüzyıldaki tekrarının yirminci yüzyıldaki tekrarında bitirmenin eğlencesi.  Bin dokuzyüz yetmişlerde değil de iki binlerin ortalarından bakıldığında aslında bu kadar basit her şey. Bay Venturi ve Bay Steven Izenour ne derse desin, keyifle etrafında dolaşıp bolca resmini çektim güzelim binanın. Zaten açık konuşalım:  HOK (Hellmut Obata Kassabaum) bu gün Amerikanın en büyük mimarlık bürosuyken, Robert Venturi ve Mimarlık ortaklığının (Venturi Scott & Brown) bir dizi güzel kitap yazmış olmakla anılıyor oluşu bir şeyleri açıklıyor olmalı. Tabii, bunlar mimarlık praksisi! (doksanlarda çok sevilerek kullanılan bir laftı) ile zerre kadar ilgisi olmayan bir amatörün görüşleri.

Neyse, yanında çok güzel cephesi ile, esas alışveriş mabedinin altarı niteliğinde başka bir yapı var.  Fakat maalesef mimarı ve/veya nitelikleri hakkında henüz bilgi edinemedim. Sanki son dönemlerinde Seyfi Arkan oralara gitmiş de... Şimdilik fotoğrafları ile idare ediverin.

Dillard's | Houston, TX | Nisan 2014

 Fotoğraflar BvP, Diğerleri internet.

.................

[1] "Kim ulan bu Ulrich Franzen" deyip geçmeyelim. Önemli bir mimar. İlginç bir yapısı ile, - bu değil - bahsedilmeyi hak ediyor. 

[2] Çok ilginç kitabı yazılışından yirmi bir yıl sonra, 1993’de Türkçeye  Dr. Serpil Merzi Özaloğlu çevirdi ve   Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı  tarafından basıldı. Kolay okunan, eğitici bir kitap ve  halen ondan öğrenecek çok şey var. Tuhaf bir şekilde, bu yazıyı yazarken kendi kütüphanemde bulamadığım için ilgili bölümü SALT’ın Kütüphanesinde tekrar okumak zorunda kaldım. Çıkışta bazı kıllı kitapçılarda aradım ve  bulmadım. Büyük ihtimalle tükenmiş, umarım başka bir baskı yaparlar.

[3] Albert Pope’in şu yazısı aslında Venturi’nin kitabında sözü edilen görüşün kaba bir tekrarı niteliğinde. Adı bile “From Bauhaus to Our House”e basit bir gönderme ama, yine de okumaya değer:

http://citemag.org/wp content/uploads/2010/03/FromNeimantoMacy_Pope_Cite19.pdf