Zorlutepe Höyüğünde Beklenti ve Gerçek

İnanma. Kendi Kendine Değişmez O...

Bazen kadın dergilerinde dizi oyuncuları ile mankenler ile yapılmış söyleşilere rastlıyorum. “Kibar bir topuz, az önceki çekimimizden kalma yarı makyajlı porselen bir cilt 34-36 beden bir fizik, skinny jean, beyaz bir gömlek. Biblo gibi karşımda otururken…” şeklinde tanımlanıyorlar. 

Toplumun “34-36 beden” kontenjanından başarıya ulaşmış bir kısmı gerçekten pek güzel bu kadınlarının üstün fiziksel niteliklerinin tamamlayıcısı olarak akıllı uslu laflar etmeleri de lazım elbette [1]. Tüketicinin zihnindeki mükemmelliği bütünselleştirme dürtüsünün parçası, doğal bir beklenti bu. Çoğu metinde öyle laflar ediyor/ediyor-muş gibi yapıyorlar ki, çoğu (hırs çıtası daha yüksek olanlar paralı dandik üniversiteleri bitiriyor veya devam ediyor) averaj bir ortaöğretimden fazlasını görmemiş bu beybilerin aslında dizi oyunculuğunu filan boşlamış ta, üniversitede felsefe doktorası yaptıklarını düşünüyor insan. “Ulan… Kızımız yavru gibi amma, dünya ile ilişkisi ve  üzerine söyledikleri de bir o kadar derinlikli… Vay ki vay” demek lazım. Dediğim gibi; kadın güzel,  kıçı-bacağı mütenasipse (34-36 beden fizik), iyi de konuşmak zorunda.

Salakça bir yanılgı bu elbette. Belli nitelik ve özelliklerin bir araya gelişlerinde sonucun nitelikli olması için hepsinin en üst kalibrede olması gerekmiyor. Ya da, üstün (gibi görünen) niteliklerin bir aradalığı üst kalibre bir ürün meydana getirmiyor, ama öyle olsun istiyoruz. Kadın dergilerinin salak okuyucularının –belki- bu beklentisi yüzünden metne yapılan saçmalama enjeksiyonları (“Bu kibir algısı biraz da duruşumdan kaynaklanıyor” son zamanlarda duyduğum en güzellerinden biri) epey sırıtkan olmakla birlikte, zararsız ve fazla pahalıya mal olan bir durum değil. Okursun,  gülüp geçersin. Zaten okunup/bakılıp ya kapı önüne koyup kurtulmak, (çöp toplama saatinde yitip gideceğine duyulan güven) veya oturulan koltukta bırakmak suretiyle “ne halin varsa gör” diyebilmek de her zaman mümkün.

Amaa…  Üstün (gibi görünen) niteliklerin bir araya gelişiyle yeşeren nitelikli ürün beklentisi ve bundan kaynaklanan saçmalık enjeksiyonlarının bir türü var ki, işte ondan kolay kolay kurtulmak mümkün değil. Maalesef çok, ama çok para dökülmüş ve betondan mamul oluyorlar.

Bunlardan bir tanesi de  çok sevdiğim, aradan bir zaman geçince “ulan, üç beş kuruşa tamah edip niye yıktık! Bizde b.ka sürülecek akıl var mı arkadaş? “diye yırtılınacağından emin olduğum Karayolları 17. Bölge Müdürlüğü’nün yerinde duruyor. Sadece arazisine sekiz yüz milyon dolar dökülmüş, yapımına yayın organlarına/organ yayınlarına inanmak gerekirse bi-buçuk milyar dolar harcanmış, üstelik asık suratlı, ciddi  - hem de çok akıllı laflar eden - pek ünlü mimara yaptırılan projeyi bu denli itici kılan ne? [2]

Var mı Akıl Hakkaten?

“Bu kibir algısı biraz da duruşumdan kaynaklanıyor”

Burada, en kibar ifadeyle oldukça çirkin ve başarısız (elbette, cehaletimden kaynaklanan şahsi görüşüm)  “şey”in pazarlama/reklam ayaklarından biri olarak kullanılan mimarın, yine benzer ama yararsız pazarlama çabasının parçası olarak basılmış Z/mag [3] isimli dergide yayınlanan söyleşideki beyanatını ciddiye almak gerektiğini düşünüyorum: “Kapitalist üretim ve tüketim mekanizmalarının yönlendirdiği, sermaye egemen toplulukların hegemonyası altındaki güncel ortam; mimarlardan pek de derin anlamlar içermeyen, ama pırıltılı ve fiyakalı yapılar talep ediyor. Herhangi bir bağlamsallık içermeyen, bulunduğu yerle ilişki kurma yöneliminde olmaktansa, farklı, ekstravagan ve gösterişli olmayı tercih eden bu eksen modern dünyada tek çıkar yol gibi”. Ünlü mimarın üslubu, kurduğu cümlelerle bir parça Samanyolu tv haberlerindeki o dış ses veya İspanyol zarzuelalarındaki karakterler gibi geliyorsa da kulağa, söylüyor işte namuslu bir şekilde ne yaptığını…

Esasen şöyle ufka bakıp gözlerimi kısarak, belli bir konu hakkında bi çırpıda yirmi altı kelimeden oluşan ipe sapa gelir cümleler sarf etmeyi, “bağlamsallık” ,”görüntüsellik” filan demeyi ben de çok istiyorum ama olmuyor. İşe biraz entelektüel derinlik katmak için tezgahlandığı apaçık  o , “… yolundan ilerlediğiniz usta bir mimar var mı?” ya verilen politik, -  zinhar yaşayan adamlardan örnek vermemek kaydı şartıyla -  hepsi ölmüş gitmiş Nezih Eldem, Turgut Cansever, Haluk Baysal [4]  gibi mimarlardan, özelikle Nezih beyden bir parça etkilenmiş olmasını;(Sedat Hakkı Eldem dışında) yaptığı işe onlar gibi bakmış olmasını kentte yaşayan biri olarak ben de istiyorum ama,o da olmuyor! Bazı mimarları “ilgiyle” takip ediyor usta.“Ancak”, Yunanlı Mimar Pikionis’in(doğal olarak o da ölü) Atina’da Filipapos (Filopappos dese daha doğru olacaktı ya, olur o kadar) tepesinde yaptığı düzenlemenin “eşsiz” olduğunu düşünüyor! Müteveffa Pikionis’in bizim ustanın yazıya konu binası veya binaları ile zerre kadar ilgisi olmamakla birlikte, insan “usta hazır düşünmüşken topa da gireydi bari” diyor. Ayrıca,  Uğur Tanyeli’nin tarihselcilik yönelimi üzerine bu pek az bilinen Yunanlı mimarı örnekleyerek yazdığı yazıyı da okusa sanki fena olmaz. [5]

 

Usta söyleşinin devamında, dahil olduğu “macera”nın detaylarını anlatıyor (bir şeyler almaya gelip  yolun kaybedenler, giriş kodundaki bir galeriden aradaki açık alanı kat edip- buz pisti var ama -   hemen karşıdaki  ötekine geçemeyenler, ışık almayan yüksek tavanlı yitik koridorlarda bir yer kiralayarak “paraya para dememe”  hayali kuran  biçareler için de ciddi bir macera. Doğruya doğru).

En azından Projesi Amerika'da Yaptırılmadı

Uzun uzun, nasıl kılı kırk yarar bir süreçle projenin seçilmiş olduğunu,“hatta” pek çok meslektaşının “obstrüksiyonuna rağmen” sorunsuz bir şekilde tamamlamış olmanın heyecan vericiliğini hep öğreniyoruz. Başka intim detayları da: Usta mimar başlarda Ahmet Zorlu gibi bir kişiliğin böyle alçak gönüllü, öğlenleri masada çay simit idare edilen, mütevazi ve basit  bir büroya itibar etmeyeceğini, kocaman ve ünlü Amerikan proje bürolarından birine“ortalıkta sıklıkla gördüğümüz bon pour l’orient” (bilmeyenler için deyimin Türkçesi de var) proje yaptıracağını düşünüyor. Çünkü “o günlerde Zorlu ailesi hakkında pek bilgim yoktu” (tanısan sen de seversin, diyor bir nev’i).“Tam da o günlerde”…  Bay Zorlu’nun gazetede yayınlanan bir söyleşisini okuyor. Umut verici sözler var burada, kafası biraz karışıyor bizim mimarın.  Sonra… sonra, birkaç gün içinde grubun yöneticileri “Amerika’dan kurumsal ama yavan bir mimarlık bürosu getirtmek yerine”… "Proje yaptıracağımız yavan büroyu yarışmayla seçelim" diyorlar.

Tüm bu “The Fountainhead” tadındaki “macera”da ustanın başka bir hassasiyeti, şeyi de var:  “Bir de arazinin mevcut halini getiriyordum gözümün önüne. Kamu malıydı kamu malı olmasına da, içine Karayolları Kurumu’nun turuncu kamyonlarından başka kimse giremiyordu. Kentin tam ortasında, ulaşılamaz bir ada. Kamu malı ama kamusal değil…” Ustanın duyarlılığı sizin de içinizi burktu değil mi? “Kamu malı ama kamusal değil”... Şimdi kamusal elbette. Sanırsın ki adamcağız (yok, usta değil, mal sahibi bulunan zat) sekiz yüz milyon dolara aldığı arazinin büyük bir bölümünü gezilebilir kocaman bir arboretum, kalanını  izci kampı, azını da  kimsesiz köpek barınağı filan yapmış. Kamusal bir alan elbette; dadıları ve çocukları  ile vakit öldürmeye, para harcamaya gelmiş manken eskilerinin (o markadan gördüm gerçekten) veya benzerlerinin yıllık asgari ücret karşılığı çanta almak için kullandıkları kamusal bir alan.

Belki de -gerçekten -kentin en iddialı parselinde kondurulmuş bu yer tam da o iddianın kurbanı olmuşa benziyor. E, sekiz yüz milyon dolar dökmüş kamu malına biçare; tepe tepe kullanacak, hiçbir şeyi, hiçbir metrekareyi ziyan etmeyecek, nereyi bulursa oraya “yapacak” elbet. Yani,  son derece güdük ve enli, çam kozalağı hüviyetine haiz  şu “rezidans” şeylerini  başka türlü yapmak mümkün değil.  Zavallı arazi ödenen paranın, şişirilen değerinin ağırlığını taşıyamıyor, çöküyor. İçeri fazla çekilmiş, önündeki tuhaf balkon/boşluk alanları ve uzuuun cepheleri ile, Karaköy yolcu salonunun önüne demirleyen o gökdelen bozması garabetlere benzeyişi belki de kaçınılmaz. Ama bir de iyi tarafından bakın: fazladan çıkacak her ev gariban bir teve sunucusunun, bir şarkıcının, nebleyim mankenin filan başını sokacağı bir ev demek. Bir nev'i sosyal sorumluluk projesi mevzuu bahis.

Facilis decensus Averno

Gerçekten öyle… En azından ana girişin oradan. Tatlı bir eğimle, yarı açık maden ocağına iner gibi  “Averno”ya inmeye başlıyoruz. Fakat sonra işin rengi değişiyor. Garajdan çıkıp oraya ulaşmaya çalışırken renk değişimi daha da çabuk oluyor aslında. Yürüyen şeylerle çıkılan yer açık, tanımlı bir başlangıç noktası değil, sıradan bir mağazanın önü! Buradan yüz seksen derece geriye dönüp kendimizi alışveriş deneyimine bırakacağız. Hava ve ışık alan  bir boşluk var sadece ve camla çevrili bu alandan kahvecinin  cigara içmekten hoşlanan müşterileri  - akvaryum içindeymişçesine - istifade ediyor.

Bu merdiven çıkış noktası garabetini müellifin söyleşide de vurguladığı o “kişisel olarak neredeyse tüm ayrıntıların içinde birebir bulunmak yönündeki takıntı”sına bağlıyorum. Sanki ayrıntılar incelenirken aceleden, yorgunluktan çizimler ters tutulmuş da, uygulama o şekilde yapılmış gibi… Ama buna rağmen bir alışveriş merkezi için oldukça basık  alçak tavanları, tanımsız ve yönlendiricilikten, akıştan uzak genel plan şemasını şu ters tutma işi ile açıklamak mümkün değil. Bunlar “iksa çalışmalarında kullanılan çelik halatlar uç uca eklendiğinde yaklaşık olarak 515 kilometre uzunluğa denk” gelen yapıya pek yakışmıyor açıkçası. [6]

 Zemin katlara çörek her biri birer züppelik abidesi olduğu su götürmez lokantaların (buralı yeme-içme uzmanlarının uzun zamandır hasretini çektiği tatlar sunan, şu türlü görgüsüzlüğün), saraciye dükkanlarının, üst katlardaki yedi yüz metre karelik dairelerin ortalama kentli için nasıl “yeni bir kentsel tarif getireceğini, kamusal alan bağlamından önemli bir işlev üstleneceğini” halen anlayamadım. Anlayamadığım başka bir şey de, tescil edilmiş; önemli, temsil ettiği/etmeye soyunduğu mimari duyarlılığın simgesi yapılardan birinin kolayca yıkılmasına ses çıkarmayan - hem fırsatı hem de sorumluluğu varken - itiraz etmeyen, korumayı seçmeyen müellif. 

Son söz;

Dergideki söyleşi/yazıda mevcudun ortaya çıkışında hep mal sahibinin katkısından heyecanından,    işin herkesi nasıl tatmin ettiğinden söz ediliyor. Halbuki benim aklımdaki resim hep şöyle; puslu soğuk bir İstanbul sabahında mal sahibi ve mimar yapının önünde, onu görecek şekilde kaldırımda oturmuş höyüğe bakıyorlar.   Vakit çok erken, yanlarında yarısı içilmiş çaylar tabaklarındaki ucuz alüminyum kaşıklarıyla duruyor. Mal sahibi her zamanki gibi vücuduna sıkıca oturan çift yırtmaçlı ceketi ve parlak kravatı ile çok şık. Etekleri dışarıda koyu renk gömlekli mimarın canı sıkkın, dönüp ; “abi  kusura bakmayın, sizi de mağdur ettik” diyor.  “Olsun be koçum n’apalım, arada olur öyle”

“Kalıplar içinde algılanmaya baştan itirazı olan” bu şeye selamlarımla;

BvP

İlim- İrfan peşindeki hanım kızımızın resmi ( o internetten) dışındakiler BvP.

.....................

[1] Bunlardan bir tanesi, gerçekten kendi aklı ile bir laf etti diye(Bu ne biçim demokrasi? Benim verdiğim oy ile ayaktakımının, dağdaki çobanın oyu eşit olabilir mi?) popülizm okyanusunun derinliklerinde boğduk beybiyi. Erzurum Mandıracılar Derneği Başkanı bile fikir beyan etti. O da kızdı, terk etti  buraları. Konu ile ilgili derin tartışmaları merak ediyorsanız ve boş vaktiniz varsa : http://www.hukuki.net/archive/index.php?t-36309.html

[2] Birbirinden tamamen habersiz, bambaşka işler yapan rahatsız edici (benim için değil; usta mimar ve mal sahibi zat için rahatsız edici!) miktarda tanıdık, eş dost bu binayı bir kerre ziyaret edip, “daha da gelmem” demiş kişiler. Bir yapıyı bu denli antipatik bulmak gerçekten pek sık rastlanan bir durum değil. Hatta bir tanesinin karayolları binası, mimari olarak neler ifade ettiği, yıkımındaki katakulli vs. haberi bile yok-tu (Barış; 39 yaşında, bekar, çok uluslu bir şirkette üst düzey yönetici).

[3] Z/mag: Zorlu Center’ın ücretsiz yayınıdır. 3 aylık dergi. İmtiyaz sahibi Mehmet Emre Zorlu. Yıl :1, Sayı:1, Sonbahar 2013. Tahmin edeceğiniz gibi, koyu renk ve tırnak içindeki alıntılar bu yayından. Metin ve fotoğraflar Z/mag adı anılarak kullanılabiliyor.

[4] Anlaşılmaz bir şekilde Haluk Baysal’ın çok uzun süre ortağı ve yapılan tüm önemli, literatüre geçmiş işlerde birlikte olduğu Melih Birsel’i unutmuş görünüyor. Hiç yakıştıramadım doğrusu…

[5] “Dimitri Pikionis Neden Önemli? Ya da İki Karşıt Tarihselcilik”. Tanyeli, Uğur. Rüya, İnşa, İtiraz: Mimari Eleştiri Metinleri içinde 109-112. Boyut, 2. Baskı. Kasım 2013.

[6] Politikacıların parasal büyüklükleri  filan  hacimli gösterme çabaları kapsamında olumlu harcamaları, değerleri vs  eski Türk Lirası ile okumaları gibi, burada da; çelik halatlar “515 kilometre” olarak verilirken,  küpeştelerin toplam uzunluğuna  “yaklaşık 17.000 metre” denmiş. 17.000 metre, kilometre olarak okunursa (17 km) daha kısa ve az etkileyici değil mi?